Akü: Elektrik enerjisini, kimyasal enerjiye çevirerek depo eden ve gerektiğinde kimyasal  enerjiyi, elektrik enerjisine dönüştürerek geri veren parçaya akü ( akümülatör, batarya) denir.Akünün araç üzerinde üç tane görevi vardır, bunlar ;

a) Şarj sisteminde üretilen elektrik enerjisini kimyasal enerjiye dönüştürerek depo eder.

b) Gerektiğinde kimyasal enerjiyi, elektrik enerjisine dönüştürerek geri verir.

c) Elektrik devrelerinde gerilim (voltaj) dengesi sağlar.

Akü, akü kutusu, kutu kapağı ve elemanlardan meydana gelir. Kutu ve kapak bakalit veya plastikten yapılır.

. Kutu içinde eleman sayışı kadar müstakil bölmeler vardır.Kutu dibinde oluşturulan ızgaralar, hem kutuya sağlamlık kazandırır ve hem de
plakalardan dökülen maddelerin dipte toplanmasını sağlar.

Akü kutusu içindeki müstakil bölmelere eleman denir. Her eleman 2 V gerilim meydana getirir. Altı voltluk aküde 3, on iki voltluk aküde 6 eleman bulunur.Bir eleman, artı plaka grubu (kurşun peroksit plakalar), eksi plaka grubu (kurşun plakalar), kurşun köprüler ve seperatörlerden (yalıtkan ara parçalar) meydana gelir.Artı plaka gurubu ile eksi plaka gurubu, taraklama olarak birbiri içine geçirilir.Artı plakalarla eksi plakaların birbirine temas ederek kısa devre
yapmaması için aralarına seperatör adı verilen yalıtkan tabakalar konur.

Bunların hepsi eleman kutusuna yerleştirildikten sonra kurşun köprülerle seri olarak birbirine bağlanır.   Açıkta kalan + ve - uçlar, akünün dışında kalan kutup başlarını oluşturur. Her elemanın içine plakaları l ila 1,5 cm örtecek şekilde elektrolit (asitli su) doldurulur.Elektrolit, içinde belirli oranda sülfürik asit bulunan saf sudur. Piyasada asitli su veya akü asidi adıyla satılır. Sülfürik asit, çok kuvvetli bir asittir. Bu asidi nötürleştiren (asit etkisini yok eden) madde, yemek veya çamaşır sodasıdır. Sülfürik asit saf yün, lastik, plastik, cam, porselen gibi maddelerin dışında kalan pek çok madde üzerinde asit etkisi gösterir.

Bu nedenle, elektrolitin dökülmesinden zarar görmesin! istemediğimiz şeyleri zaman geçirmeden sodalı su ile silmemiz gerekir. Elektrolit elimize,
yüzümüze sıçrayacak olursa bol su ile yıkanmalı gözümüze sıçrarsa bol su ile yıkandıktan sonra hemen bir göz doktoruna görünmelidir. Akünün + ve - uçlarına kutup başı veya pol başı denir. Artı   kutup başı, eksi kutup basma oranla     biraz daha kalın ve koyu renklidir.Kutup başları akü üzerinde + ve  - işaretleriyle belirtilir. Genellikle akünün markasını kendimize çevirdiğimizde sağ tarafta kalan uç, + uçtur.

 

Akü Kapasitesi:Bir akünün belirtilen gerilimde l saat süre ile devamlı olarak verebileceği akım miktarıdır. Akü üzerinde amper saat (A/h) olarak belirtilir. Akü üzerinde markası dışında 12 V 60 A/h 255 gibi ifadeler vardır. Bunların anlamı;12V    : Akü gerilimi (voltajı) 60 A/h : Akü kapasitesi 255 A  : Emniyetli olarak aküden alınabilecek maksimum akım miktarı

 

Akünün Sökülmesi ve Takılması:Herhangi bir sebeple akü, araç üzerinden alınacağı zaman önce - kutup başı daha sonra da + kutup başlığı sökülür. Söküş sırasında kutup başlarının ve akü kutusunun zarar görmemesi için özen gösterilir.

 

Bunun için tespit vidaları gevşetilir, Varsa kutup başlığı çektirmesi kullanılır. Çektirme yoksa bir tornavidayı kutup başlığının ağızları
arasına sokarak başlığın gevşeyene kadar açılması sağlanır.

Akü araç üzerine takılırken,akü emniyet çerçevesinin somunları yeterince sıkılır. Kutup başlarının takılmasında önce + kutup başlığı daha sonra da - kutup başlığı yerine tabur.Akü kabloları gereğinden daha uzun ve köşe yapacak kadar kısa olmamalıdır. Kutup başlan, kutup başlıklarım l   ila 2 mm taşacak şekilde bağlanması doğru olur.

 

Akülerin Şarj Edilmesi:Akünün boşalmasına deşarj,doldurulmasına da şarj etmek denir. Aküler şarj edilirken mutlaka toz kapaklan sökülür ve elektrolit seviyeleri kontrol edilerek eksikse tamamlanır. Aküler şarj edilirken uygulanan şarj akımı miktarı, şarj çeşidine göre değişir. Aküler üç şekilde şarj edilir.

a) Yavaş Şarj:Yavaş şarj, uzun süre beklemiş ve sülfatlaşmış akülere uygulanır. Şarj akımı l ila 2 amper olarak verilir.

b) Normal şarj:Normal şarjda şarj akımı akü kapasitesinin 1/10 u ile 1/20 si kadar tatbik edilir. Yani kapasitesi 90 A/h olan bir aküyü normal şarja bağlamak
için şarj akımı 5 ila 10 amper arasında seçilir.

c) Çabuk şarj:Çabuk şarj kısmen boşalmış aküleri kalkındırmak amacıyla yapılır, şarj akımı, akü kapasitesinin 1/4 ile l/ 3 arasında seçilir. Yani 90 A/h kapasiteli bir
akü için 22 ila 30 amper arası şarj akımı verilir. Çabuk şarj, yaşlı ve yandan fazla boşalmış akülere uygulanmaz. Aksi halde plakalardaki aktif maddeler dökülebilir ve akü hiç kullanılmaz hale gelir.

Akülerin Kontrolü ve Bakımı:Akülerin kontrolü, göz ile (fiziki) ve ölçü aletleriyle olmak üzere iki kademede yapılır.

a) Akülerin Göz İle Kontrolü ve Dikkat Edilecek Hususlar: Elemanlardaki elektrolit seviyesi normal olmalıdır.Elektrolit içindeki su, zamanla buharlaşarak seviyenin düşmesine sebep olur. Seviye düştüğünde plakaları l ila 1,5 cm örtecek şekilde saf su ilave edilerek tamamlanır.

2- Eleman toz kapağı havalandırma delikleri açık olmalıdır:Toz kapaklarındaki havalandırma delikleri her zaman açık olmalıdır. Çünkü şarj esnasında açığa çıkan hidrojen gazı bu delikten çıkarak elemanı terk eder. Hidrojen gazı, yanıcı ve patlayıcı bir gazdır. Elemanı terk edemeyen hidrojen bir kıvılcımla temas edecek olursa patlayarak akünün parçalanmasına
sebep olur. Akünün elden çıktığı bir yana, asitin dağılması da ayrı bir tehlike
yaratır. Bu tür kazalara zaman zaman rastlanır.

20

 

3- Akü yüzeyi kuru ve temiz olmalıdır.

Akü yüzeyinin rutubetli ve pis olması, akünün kendiliğinden deşarj olmasına sebep olur. Bu olaya şelf deşarj denir. Şelf deşarjı önlemek için akü yüzeyi sodalı su ile silinip, su ile yıkanır ve kurumaya bırakılır. Çabuk kuruması istenilen durumlarda su emme özelliği olan bir bez ile silinir. Bu amaçla basınçlı hava kullanılmaz.

4-Akü kutup başları ve başlıktan sıkı ve temiz, kablosu sağlam olmalıdır.Akü kutup başları ve başlıkları   zamanla oksitlenir. Oksitlenme, gevşek bağlantı, özelliğim yitirmiş akü kablosu elektrik  akımına karşı direnç meydana getireceğinden özellikle soğuk havalarda marş motorunun normal çalışmasın! önler. Marşa basıldığında marş motoru ya yavaş döner veya hiç dönmez.Oksitlenmiş kutup başları ve başlıktan, söküldükten sonra ılık su ile yıkanıp gerekiyorsa zımpara ile temizlenir. Daha sonra kutup başları  üzerine ince tabaka halinde vazelin sürülür. Vazelin oksitlenmeye karşı gres yağından daha iyi sonuç verir.

5- Akü tespit bağlantısı normal sıkılıkta olmalıdır.Akü tespit bağlantısı gevşek olmamalı ve tespit vidalan aşırı sıkılmamalıdır. Tespit vidalarının fazla sıkılması, akü kutusunun hasar görmesine yol açar.

6- Devamlı çalışmayan araçların aküleri, ayda bir şarja bağlanarak akünün sülfatlaşması önlenmelidir.
 Elektrolit Yoğunluk Kontrolü:Elektrolit yoğunluğunu ölçen alete hidrometre denir. Yoğunluk kontrolü iki amaç için yapılır. Birincisi akünün şarj durumu hakkında bilgi edinmek,ikincisi arızalı eleman varsa tespit etmek.

Akü Kapasite Kontrolü:Akü kapasite kontrolü, akünün o esnadaki durumunu anlamak için yapılır.Bu kontrol için özel cihazlar kullanılır veya cihaz kullanmadan pratik yoldan da yapılabilir.

Cihazla Kontrol:- Cihazın yükleme kabloları (Ampermetre uçları) Akü kutup başlarına bağlanır.

- Cihazın voltmetre kabloları  ampermetre kabloları da  uçlarına irtibatlandırılır.

- Cihaz, akü kapasitesinin 3 katı kadar akım çekecek şekilde 15 saniye
süre ile yüklenir. ( 60 A/h !ik akü için 180 A)

- Bu süre içinde voltmetreden okunan değer, 6 V aküler için 4,8 V ; 12 V aküler için 9,6 V tan düşük değer göstermiyorsa akü sağlamdır. Daha düşük değer veren akü şarj siz veya arızalı olabilir. Bu kontrol esnasında elemanların (gözlerden) birinde diğerlerinden farklı olarak bir kaynama oluyorsa o elemanın arızalı olduğu anlaşılır.

- Motor çalışma sıcaklığına ulasana kadar çalıştırılır.

- Bobinden yüksek voltaj kablosu sökülür.

- Voltmetre uçları akü kutup başlarına bağlanır.

- 15 saniye süre ile marşa basılır. B u süre içinde voltmetrede okunan
değer 12 V aküler için l O voltun altına düşmüyorsa akü sağlamdır.

- 10 voltun altına düşüyorsa, 15 saniye süreyle marşa ikinci kez basarken
eleman voltajları ölçülür Eleman voltajları arasında 0,2 volttan fazla fark yok
ise akü şarja bağlanarak tekrar  kontrol edilir. Yapılan kontrolde olumlu sonuç
alınamıyor ise, akünün ömrünü doldurduğuna karar verilir.

Bu kontrol arızalı elemanı tespit etmek için yapılır. Ancak günümüz akülerinin çoğunda eleman köprüleri kapalı olduğu için bu kontrolü yapmak mümkün olmaz.

 

Eleman kapasite kontrolünde genellikle maşalı voltmetre kullanılır. Maşalı
voltmetrenin uçları elemanın + ve – uçlarına temas ettirilir. Yapılan bu ölçümde, cihazın
voltmetresinde okunan değer yük altında 1,6 volttan aşağı düşmemeli ve elemanlar arasındaki voltaj farkı 0,2 fazla olmamalıdır