MOTOR
A – ARACIN VE MOTORUN KISIMLARI
Motor -- Yakıttan elde ettiği
Isı enerjisini – mekanik enerjiye çevirir.
Çeşitleri:
• Yakıtın yanma yerine göre -- İçten yanmalı (Araç Motorları)
-- Dıştan yanmalı
• Zamanlarına göre -- 2 zamanlı
-- 4 zamanlı
• Yakıt çeşitlerine göre -- Benzinli (Yakıtı benzin)
-- Dizel (Motorin)
-- LPG (Petrol gazı)
• Yapım özelliklerine göre -- Sıra tipi
-- V tipi
-- Yatık tipi ve yıldız tip
• Soğutma sistemlerine göre -- Su soğutmalı
-- Hava soğutmalı
Motor Parçaları:
-- Silindir bloğu --Krank mili ve pistonlara yataklık eder
-- Silindir kapağı --Silindirlerin üzerini örter.
-- Karter
-- Supap (külbütör) kapağı --Supapları korur.
-- Radyatör
-- Karbüratör
-- Hava filtresi --Havayı temizler
-- Emme manifoldu --Yakıt karışımını karbüratörden—silindirlere gönderir.
-- Eksoz manifoldu --Egzoz borusuyla beraber egzoz gazlarını dışarı atar.
-- Krank mili --Pistonlara hareket verir.
-- Kam (Eksantrik) mili --Supaplara hareket verir.
-- Piston --Yanma etkisi ile krank milini döndürür.
-- Yağ pompası
-- Yakıt pompası
-- Distribütör
-- Marş motoru
-- Alternatör(Şarj dinamosu)
-- Su pompası(Devir daim)
-- Enjeksiyon (Mazot) pompası
-- Enjektör
-- Supaplar
Arıza ve Bakım
-- İki zamanlı motorda ateşleme kaç devirde bir olur --Her devirde
-- Motorlarda dört zamanın oluşum sırası --Emme—Sıkıştırma—Ateşleme—Egzoz
-- Motorda yapılan ayarlar --Supap—Buji—Platin—Avans
Ödül Sürücü Kursu – Fatih İŞÇİ 2
B -- MOTORUN ÇALIŞMA SİSTEMLERİ VE PRENSİPLERİ
1 – ATEŞLEME SİSTEMİ Tevzi Makarası
Kontak
Anahtarı
Platin
Akü
Kondansatör
(Meksefe)
Buji
Endüksiyon Bobini
Distribütör
Şekil 1: Ateşleme Sistemi
Görevi:
Benzin ile hava karışımını buji ile ateşlemek.
Parçaları:
-- Akü
-- Kontak anahtarı --Akü akımını devreye sokar, keser.
-- Endüksiyon Bobini --12v luk akü akımını 15000 – 25000Volta yükseltmek.
-- Distribütör --Bujilere akım dağıtır.
a. Platin --Endüksiyon bobinindeki gerilimi yükseltir.
b. Kondansatör(Meksefe) --Platini korur. Arızalı olursa platin meme yapar.
--Egsozdan siyah duman çıkar.
c. Tevzi Makarası --Yüksek voltajı bujilere dağıtır.
-- Bujiler --Benzin hava karışımını kıvılcımla tutuşturmak.
Çalışması:
12 V luk akım platin yardımıyla endüksiyon bobininde 15000-25000V çıkarılır. Daha sonra Distribütör bu akımı bujilere dağıtır. Bujilerde kıvılcım oluşur. Benzin+hava karışımı ateşlenir.
Arıza ve Bakım:
-- Kontak anahtarı ateşleme durumunda açık unutulursa ; --Endüksiyon bobini yanar
--Platin yanar
-- Motor sarsıntılı çalışıyor, neden? --Buji kablolarından biri çıkmış
--Yakıtta pislik var.
-- Motor çekişten düşüyor, neden? --Bujiler ayarsız veya aşınmış
--Platin ayarsız.
-- Platin meme yapmış, neden? --Kondansatör(Meksefe)arızalı,
Ne yaparız? --İnce zımpara ile temizleriz.
-- Bujiler kurum bağlıyor, neden? --Ateşleme sisteminde arıza var.
Ne olur? --Normal ateşleme olmaz.(siyah duman)
-- Kullanma kılavuzuna göre araçta belli km. sonunda araçta hangi parçalar değiştirilmelidir? --Bujiler
--Platin
--Ateşleme sisteminde hangi ayarlar yapılır?--Buji ayarı
--Platin ayarı
--Avans ayarı
--Elektronik ateşleme sisteminin avantajı nedir?—Buji çakma voltajı yüksektir.
B-MOTORUN ÇALIŞMA SİSTEMLERİ VE PRENSİPLERİ
2 – BENZİNLİ MOTORLARIN YAKIT SİSTEMİ Yakıt Deposu Yakıt Filtresi Yakıt Pompası (Benzin Otomatiği) Karbüratör Hava Filtresi
Yakıt Göstergesi Emme Şekil 2: Benzinli Motorların Yakıt Sistemi Manifoldu
Görevi:
Benzin hava karışımını oluşturarak silindirlere gönderir.
Parçaları:
-- Yakıt deposu
-- Yakıt göstergesi --Depodaki yakıt miktarını gösterir.
-- Yakıt filtresi --Yakıtı temizler.
-- Yakıt pompası --Yakıtı depodan-karbüratöre pompalar.
(Benzin Otomatiği)
-- Karbüratör --Hava ile benzini 1/15 oranında karıştırır.
-- Hava filtresi --Karbüratöre giren havayı temizler.
-- Emme manifoldu --Yakıt – hava karışımını silindirlere gönderiri.
-- Egzoz manifoldu --Egzozdaki pis gazları egzoz borusu ile dışarı atar.
Çalışması:
Benzin otomatiği yakıtı depodan- karbüratöre yollar. Karbüratör yakıt ile havayı gereken oranda karıştırıp emme manifoldu vasıtasıyla silindirlere gönderir.
Jikle Devresi -- Kışın soğuk havalarda motoru kolay çalıştırmak için kullanılır.(Zengin karışım). Otomatik veya mekaniktir.
Rölanti Devresi --Ayağın gaz pedalında olmadığı andaki motor çalışmasıdır.(Zengin karışım)
Zengin karışım --Benzin fazla
Fakir karışım --Benzin az.
Arıza ve Bakımı:
-- Araç neden boğulur? --Çalıştırırken gaz pedalına devamlı basılmış
--Mekanik jikle çekili unutulmuş
--Hava filtresi tıkalı.
-- Boğulursa ne yaparız? --15-20dk. Bekler çalıştırırız veya
--Gaz pedalına sonuna kadar basar marş yaparız.
-- Enjeksiyon sisteminin avantajı varmı?--Yakıtı az yakar.
-- Fazla yakıt yaktığını nasıl anlarım --Egsozdan siyah duman çıkar.
-- Araç neden fazla yakıt yakar? --Uygun viteste kullanmaz, gereksiz gaza basarsan
--Hava filtresi tıkalıysa(Basınçlı hava ile temizlenir)
--jikle çekili unutulursa
--Karbüratör ve rölanti ayarı düzgün yapılmazsa.
--Ani duruş kalkış, yüksek hızda gidersen,
--Frenlerin sıkı ise.
--Kavrama kaçırıyorsa
-- Egzozdan ses geliyor, neden? --Egzoz susturucun patlamış
-- Kışa hazırlanırken bir şey yapmalı mıyım? --Hava filtresi kışlık pozisyona çevir
--Jikleyi kışlık pozisyona cevir yada ayarlat
-- Motor çalışınca stop ediyor, neden? --Karbüratöre benzin gelmiyor kontrol et.
Nasıl? --Karbüratörün üst kapağını açar gaz pedalını pompalarsın.
Gelmiyor --Benzinin var mı?
--Benzin pompası çalışıyor mu?
--Benzin filtresi çalışıyor mu?
--Benzin boruları mı tıkalı yada delik kontrol et.
-- Jikle kelebeği nerdedir? --Karbüratörün hava giriş deliği önünde. Ödül Sürücü Kursu – Fatih İŞÇİ 3
B-MOTORUN ÇALIŞMA SİSTEMLERİ VE PRENSİPLERİ
3-DİZEL MOTORLARIN YAKIT SİSTEMİ
Yüksek basınç borusu
Yakıt Göstergesi Alçak basınç boruları Enjektör Şekil 3- Dizel Motorların Yakıt Sistemi
Isıtma bujisi
Görevi: (Kızdırma)
Motor için gereken hava ve mazotu silindirlere göndermek.
Parçaları:
-- Yakıt deposu
-- Yakıt filtresi --Motorini(mazotu) temizler
-- Besleme pompası (Mazot otomatiği) --Motorini depodan – enjeksiyon pompasına gönderir. Yakıt Deposu Yakıt Filtresi Besleme Pompası (Mazot otomatiği) Enjeksiyon pompası (Mazot pompası)
-- Enjeksiyon pompası(Mazot pompası) --Gelen yakıtı yüksek basınçla enjektörlere gönderir.
-- Alçak basınç boruları
-- Yüksek basınç boruları
-- Enjektörler --Enjeksiyon(Mazot)pompasında gelen motorini silindirlerde sıkışmış
havanın üzerine püskürtür.
-- Hava filtresi
-- Isıtma(Kızdırma) bujisi --Yanma odasındaki yakıtı ısıtarak soğuk havalarda motorun daha kolay
çalışmasını sağlar.
-- Yakıt göstergesi --Depodaki yakıt miktarını gösterir.
Çalışması:
Sıkıştırılmış hava üzerine enjektörle motorin(mazot) püskürtülür. Dizel motorlarda bujiler yerine enjektörler
bulunur.
Arıza ve Bakım:
-- Dizel motor çalışmıyor, neden? --Yakıt sistemi hava yapmıştır(El ile havası alınır)
-- Neden hava yapar? --Depoda yakıt biterse,
--Alçak basınç borularında çatlak veya kaçak olursa,
--Filtreleri temizledikten veya değiştirdikten sonra.
-- Soğuk havada dizel motor çalışmıyor, neden? --Isıtma bujisi arızalı.
-- Hava filtresi yağlı tip ne ile temizlemeliyim? --Gaz yağı ile
-- Dizel aracımdan siyah duman çıkıyor, neden? --Hava filtresi tıkalı,
--Enjeksiyon(Mazot)pompası arızalı
--Enjektör arızalı.
-- Günlük yapmam gereken bir şey var mı? --Evet. Yakıt deposu ve yakıt filtresinin altındaki
- çeşmelerden suyu alınır.
-- Enjektörlere mazotu dağıtan parça neydi? --Enjeksiyon(Mazot) pompası
-- Enjeksiyon(Mazot) pompasına yakıtı hangi parça yolluyordu? --Besleme Pompası (Mazot Otomatiği)
-- Dizel motorda silindire ne doldurulur? --Sadece hava.
-- Dizel motorda aracı çalıştırmadan önce hangi lambaların sönmesini bekleriz?
--Enjeksiyon sistem uyarı lambasının --Isıtma bujisi lambasının --Hava basınç saatinin
-- Motor dönüyor ama çalışamıyor, neden? --Yakıt filtresi tıkalı.
Ödül Sürücü Kursu – Fatih İŞÇİ 5
B – MOTORUN ÇALIŞMA SİSTEMLERİ VE PRENSİPLERİ
4 – MARŞ SİSTEMİ
Kontak
Anahtarı Akü Şase
Görevi:
Motora ilk hareketi verir. Marş selonaidi
Parçaları:
-- Akümülatör (Batarya) Marş
-- Kontak anahtarı Motoru
-- Marş selonaidi
-- Marş motoru --Elektrik enerjisini-mekanik enerjiye çevirir.
--Volan dişlisini döndürür.
-- Volan dişlisi --Krank milini döndürür. Marş dişlisi
-- Marş dişlisi(bendix) --Volanı döndürür.
Çalışması: Volan
Aküdeki 12 v elektrik enerjisi marş motoru Dişlisi
İle mekanik enerjiye çevrilir (marş motoru döner)
Ve motor çalıştırılır.
Arıza ve Bakım:
-- Marş yapma süresi nedir? --10 – 15 saniye Şekil 4.Marş Sistemi
-- 10 – 15 sn. fazla basılırsa ne olur? --Akü biter.
-- Akünün boş olduğunu nasıl anlarım? --Far kontrolü ile.
--Aracın farlarını yak. Kontağı marş konumuna getir
--ışık şiddeti çok zayıf yanıyorsa akü boşalmıştır.
-- Motor çalışırken marş yaparsam ne olur? --Marş motoru zarar görür.
--Volan dişlisi zarar görür.
--Marş dişlisi zarar görür.
-- Marş basmıyor (Motor dönmüyor) Neden? --Akü boşalmıştır.
--Akü kutup başları gevşemiş veya oksitlenmiş.
--Motor şase bağlantısı gevşemiştir.
--Marş motoru arızalıdır.
-- İterek nasıl çalıştırılır? --Marş sistemi devre dışı kalırsa,
--Kontak açılır,2. vitese atılır, debriyaja tam basılır, hız kazandırılır,
--aniden ayak debriyajdan çekilir. Motor çalıştırılır.
-- Takviye akü ile hareket ne demek? --aynı voltajda başka bir akü ile
--(+) kutup başı (+) ile,
--(-) kutup başı (-) ile paralel bağlanır. Marş yapılır.
-- Her araçta takviye olur mu? --Hayır. Dijital göstergeli araçlarda takviye yapılmaz.
-- Marş yapıyorum “Tık” diye bir ses geliyor, marş motorumda çalışmıyor neden? (Kornam çalmıyor.)
--Problem aküdedir. Akü boş, kutup başları gevşek veya oksitlenmiş.
-- Marş motoru çalışmıyor (kornam çalıyor) arıza nerde? --Arıza, marş motoru kablo bağlantılarındadır.
-- Marş motoru yavaş dönüyor, Neden? --Akü zayıflamış
--Akü kutup başları gevşemiş.
-- Marş motoru ve motor rahat dönüyor ancak araç çalışmıyor, neden? --Bu durumda arıza ; --Ateşleme sisteminde veya
-- Yakıt sistemindedir.
B – MOTORUN ÇALIŞMA SİSTEMLERİ VE PRENSİPLERİ
AKÜMÜLATÖR (AKÜ) -+ - +
Akü kutup başları
Akümülatör kutusu
Plaka Yalıtkan Plaka
Elemanlar
Şekil 5.Akümülatör kısımları
Görevi:
Motor çalışmazken, ışık ve özel alıcıları çalıştırmak. Marş motoruna, ilk hareket için elektrik vermek..
(Elektrik enerjisini, kimyasal enerji olarak depolar gerektiğinde tekrar elektrik enerjisine çevirir.)
Parçaları:
-- Akümülatör kutusu
-- Elemanlar --Pozitif (+) ve (-) Negatif plakalarla, yalıtkanlardan (seperatör) oluşur.
-- Elektrolit --Saf su ve asit karışımından oluşan sıvıdır.
-- Akü kutup başları --Akünün üzerinde bulunur.(+) kutup başı daha kalındır.
Arıza ve Bakım:
-- İçindeki sıvı (elektrolit) seviyesi ne kadar olmalı --Plakaların 1 cm üzerinde
-- Elektrolit seviyesi azalmış neden? --Konjektör arızalı
-- Elektrolit seviyesi azalırsa ne yapılır? --Plakaların 1cm üstüne kadar saf su eklenir.
-- Akümülatörü şarj eden parça hangisidir? --Alternatör (şarj dinamosu)
-- Akü üzerine metal konulur mu? --Hayır
Ne olur? --Kısa devre olur, patlar.
-- Akümülatör donar mı? --Evet
-- Ne yapmalıyım? --Akü donmasın diye tam şarjlı tutulur.
-- Akümülatör kendiliğinden boşalıyor, neden? --Akünün üst kısmında pislik birikmiştir,
--Plakalar arasında kısa devre vardır.
-- Akü aniden boşalır mı? --Evet. Kontak anahtarı 10-15 sn. yeden fazla marş yapılırsa boşalır
-- Bakımları ne zaman yapılır? --Yazın haftada bir. Kışın ayda bir.
-- Bakımında neler yapmalıyım? --Plakaların 1 cm üzerine kadar saf su ile tamamlayın,
--Havalandırma deliklerinin açık olduğunu kontrol edin
--Eleman kapaklarının açık kalmadığını kontrol edin
--Akü kutup başlarının oksitleri temizlenir.
Oksitleri nasıl temizlerim? --Sodalı su veya sıcak su ile temizlenir
--Daha sonra gres yağı veya vazelinle yağlanır.
-- Takviye yapılamayan araç var mı? –Dijital göstergeli araçlarda takviye yapılmaz.
-- Akü kutup başları takarken istediğim kutuptan başlayabilir miyim? --Hayır.
--Takarken önce pozitif (+), sonra (-) negatif
--Sökerken bu işlemin tersi yapılır.
-- Akü patlar mı? --Ani sıcaklık, soğuk, ateş tehlikelidir. Patlama olabilir. Yangın anında araçta ilk
--yapılacak iş akü kutup başlarını sökmek olmalıdır.
Ödül Sürücü Kursu – Fatih İŞÇİ 6
B – MOTORUN ÇALIŞMA SİSTEMLERİ VE PRENSİPLERİ
Yağ Filtresi
5 – YAĞLAMA SİSTEMİ Yağ doldurma kapağı
Yağ Yağ Göstergesi
Lambası
Eksantrik (Kam) mili
Krank mili Yağ pompası Yağ süzgeci
Karter
Yağ müşürü
Yağ boşaltma tapası
Şekil 6. Yağlama sistemi
Görevi:
Aşınmayı önler, Soğutmaya yardımcı olur, Çalışan parçaları temizler.
Parçaları:
-- Karter --Yağlama yağına depoluk eder.
-- Yağ pompası --Yağı katreden emer, diğer bölümlere gönderir. Kam milinden hareket alır.
-- Yağ filtresi --Yağı temizler (yağ ve filtre belli km.lerden sonra değiştirilir)
-- Yağ göstergesi --Yağın basıncını gösterir. Göstergeye yağ lambası bağlıdır. Değer göstermezse
-- yağ lambası yanar. Bu durumda motor hemen stop ettirilir.
-- Yağ müşürü --Yağ seviyesini ölçer, göstergeye iletir.
-- Yağ çubuğu --Motor çalışmazken yağın seviyesini ölçmeye yarar.
Çalışması:
Yağ pompası karterden yağı alır, sürtünen tüm parçalara gönderir. Buradan süzülen yağ tekrar kartere döner.
Arıza ve Bakım:
-- Motor yağını nasıl kontrol ederim? --Kontak anahtarı kapatılır, 4-5 dk.beklenir
--Motor sıcakken ve düz zeminde iken,
--yağ çubuğunun iki çizgisi arasında olmalıdır.
-- Yağ az olursa ne olur? --Motor ısınır ve yanar.
-- Yağ neden azalır? --Karter contası yırtılırsa,
--Sekman, silindirler veya supap yuvaları aşınırsa
--Karter delik, tapadan yağ sızdırıyor.
-- Yağ nerden boşaltılır, nerden eklenir? --Karterin altındaki tapasından boşaltılır,
--Supap muhafaza kapağından eklenir.
-- Yağ göstergesi değer göstermiyor
(Yağ lambası yanıyor) neden? --Yağ yok
--Yağ filtresi tıkalı
--Yağ pompası arızalı
--Yağ müşüründe kısa devre var.
Bu durumda ne yapmalıyız? --Aracı hemen stop ettir.Yağ seviyesine ve yağ müşürüne
--bak. Anlayamazsan servis çağır.
-- Egzozdan mavi duman çıkıyor ne demek? --Araç yağ yakıyor.
-- Araç neden yağ yakar? --Supap yuvaları, silindirler veya sekmanlar aşınırsa
--Yağ fazla ise
-- Motor yağını ne zamanlar kontrol etmeliyim --Günlük
Ödül Sürücü Kursu – Fatih İŞÇİ 7
Ödül Sürücü Kursu – Fatih İŞÇİ 8
B – MOTORUN ÇALIŞMA SİSTEMLERİ VE PRENSİPLERİ
6 – SOĞUTMA SİSTEMİ
Hararet ısı
Radyatör Termostat Hararet ısı müşürü Göstergesi
1 1
Vantilatör
2
Vantilatör Su pompası
Kayışı (Devirdaim) Su kanalları
Şekil 7. Soğutma Sistemi
Görevi:
Motorun verimli çalışabileceği ısı ortamını sağlar. (2 çeşittir. Hava soğutmalı, su soğutmalı motorlar)
Parçaları:
-- Radyatör --Suyu soğutur ve soğutma suyuna depoluk eder.
-- Vantilatör --Radyatördeki suyu soğutur.
-- Su pompası (Devirdaim) --Vantilatör kayışından hareket alır. Radyatördeki soğuk suyu su
--kanallarına gönderir.
-- Vantilatör kayışı --Vantilatör, su pompası (devirdaim) ve alternatörü çalıştırır. Krank kasnağından
--hareket alır. Kayış gerginliği 1-1,5 cm olmalıdır.
-- Termostat --Silindir kapağı çıkışındadır. Motoru çalışma sıcaklığında sabit tutmak.
-- Isı (Hararet) göstergesi --Soğutma suyunun ısısını gösterir.
-- Radyatör hortumları
-- Takviye (İlave) su kabı --Radyatör fazla suyunu bu kaba verir. Suyu azalırsa bu kaptan tamamlar.
-- Fanlar --Yeterince hızlı değilsek, havayı emerek radyatörü soğutur.
-- Kalorifer hortumları
Çalışması:
Su pompası radyatörden su kanallarına suyu pompalar. Termostat ise motor sıcak ise 1 numaralı yoldan, motor soğuk ise 2 numaralı yoldan göndererek motorun çabuk ısınmasını sağlar.
Arıza ve Bakım:
-- Hava soğutmalı motorda hangi parçalar yok? --Su pompası ve radyatör.
-- Vantilatör kayışının gerginliği ne kadar olmalıdır? --1 – 1,5 cm
Kayış nerden hareket alır? --Krank kasnağından
Nerelere hareket verir? --Vantilatöre,su pompasına ve alternatöre.
Koptuğunu nasıl anlarım? --Şarj ikaz lambası yanar.(Motor hemen stop edilir)
Gevsek olursa veya koparsa ne olur? --Motor hararet yapar.
-- Soğutma sisteminin suyu azalıyor, Neden? --Silindir kapak contası arızalı
--Radyatör delik
--Radyatör kapağı bozuk
--Radyatör hortum ve kelepçeleri arızalı vaya delik.
--Kalorifer hortumları delik
--Termostat arızalı.
-- Motor hararet yaptı, neden? --Radyatör petekleri tıkalı,
--Radyatördeki su az
--Vantilatör kayışı gevşek veya kopuk.
--Termostat arızalı
--Motor yağının azalması
--Su kanallarının tıkalı olması
--Uygun vites ve hızda gidilmemesi,
--Otomatik fanın arızalı olması sebep olabilirler.
-- Hararet yapınca ne yapmalıyım? --Motor rölantide çalıştırılır, ılık ve kireçsiz su konulur.
--Radyatöre konulacak su içilebilir temizlikte olmalıdır.
-- Motor sıcak soğuk su koyabilir miyim? --Hayır.Silindir bloğu ve silindir kapağı çatlayabilir.
-- Kışın su donar mı? --Evet. Donmasın diye antifiriz katılır.
-- Termostatı motordan çıkarırsak ne olur? --Motor soğuk çalışır, geç ısınır, aşınmalar artar.
-- Sıcak motorun radyatör kapağı nasıl açılır? --Islak bezle tutup bir miktar açılır havası alınır.
-- Hararet ısı göstergesi çalışmıyor neden? --Hararet Isı müşürü arızalıdır.
B – MOTORUN ÇALIŞMA SİSTEMLERİ VE PRENSİPLERİ
7 – ŞARJ SİSTEMİ
Şarj göstergesi Alternatör
(Şarj dinamosu) Konjektör (Regülatör) Akümülatör
Şekil 8. Şarj Sistemi
Görevi:
Motorun çalışırken elektrik ihtiyacını karşılar, aküyü şarj eder.
Parçaları:
-- Alternatör (şarj dinamosu) --Hareketini vantilatör kayışından alır.
--Mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çevirir.
--Elektrik üretir. Aküyü şarj eder.
-- Konjektör (regülatör) --Alternatörden gelen akımın voltajını ayarlar.
-- Şarj göstergesi --Şarj sisteminin çalışıp, çalışmadığını gösterir.
-- Vantilatör kayışı --Krank mili kasnağından hareket alır. Su pompası, alternatöre iletir.
Çalışması:
Alternatör elektriği üretir konjektöre gönderir. Konjektör gelen akımın voltajını ayarlar elektrikle çalışan parçalara gönderir. Şarj göstergesi sistemin düzgün çalışıp çalışmadığını gösterir.
Arıza ve Bakım:
-- Motor çalışır durumda şarj göstergesi değer göstermiyor --(Araç durdurulur, kontak kapatılır)
Veya (Şarj ikaz lambası yanıyor) Neden? --Vantilatör kayışı gevşek, koptu.
--Alternatör kablo bağlantıları gevşek,
--Alternatör kömürü aşınmış
-- Vantilatör kayışı gevşek ne olur? --Motor hararet yapar
--Şarj lambası yanar
-- Vantilatör kayışı sıkı ne olur? --Su pompası, alternatör yatakları aşınır.
-- Akünün suyu azalıyor neden? --Konjektör (regülatör) arızalı
-- Ampuller sık sık patlıyor neden? --Konjektör arızalı
--Sistemde kısa devre var.
-- Elektrik kaynağı yapılacak ne yapılır? --Akü kutup başı bağlantıları sökülür,
-- Marş yaptığımızda hangi lambalar sönmeli? --Şarj lambası
--Yağ lambası
-- Vantilatör kayışının koptuğu ilk nerden anlaşılır? Şarj ikaz lambası yanar.
-- Akü motor çalışmazken ne iş yapar? --Işık ve özel alıcıları besler. Ödül Sürücü Kursu – Fatih İŞÇİ 9
B – MOTORUN ÇALIŞMA SİSTEMLERİ VE PRENSİPLERİ
Şarj sistemi
8 – AYDINLATMA VE İKAZ SİSTEMİ Lamba Anahtarı Aynı devreye bağlı Lambalar
Sigorta Şekil 9. Aydınlatma Sistemi
Lamba şase bağlantısı
Görevi:
Geceleri, görüşü azaltan yağışlı ve sisli havalarda, gündüz kadar rahat görmeyi sağlamak..
Parçaları:
-- Sigortalar --Kısa devre olduğunda sistemi korur.
-- Lamba anahtarı --Açılınca farlar yanar.
-- Bütün lambalar --(Park lambası, sis lambası, plaka lambası v.b)
-- Kablolar
İkaz sistemi parçaları:
-- Sinyaller, fren müşürü, fren ikaz lambaları, flaşör, geri vites lambası ve korna bulunur.
Çalışması:
Şarj sisteminden gelen akım sigorta üzerinden geçerek lamba anahtarına gelir. Anahtar açıldığında, elektrik lambalarına ulaşır. Lambalar yanar.
Arıza ve Bakım:
-- Aynı devreye bağlı lambalar yanmıyor, neden? --Sigorta arızalı (atmış,yanmış)
--Lamba anahtarı arızalıdır.
-- Aynı devreye bağlı lambalardan biri yanmıyor, neden? --Ampulü yanmış,
--Kablo bağlantıları çıkmış veya gevşemiş,
--Kablo bağlantıları oksitlenmiş.
-- Aynı devreye bağlı lambaların biri soluk yanıyor, neden?--Ampul amrepi farklı,
--Soluk olanın şase bağlantısında problem var.
-- Sigorta değiştirirken neye dikkat ederiz? --Aynı amperde sigortayla değiştirilir.
-- Sinyal lambaları yanmıyor, neden? --Flaşör arızalı
-- Sinyal lambalarından biri yanmıyor, neden? --Ampulü yanmıştır.
--Kablo bağlantısı çıkmış veya gevşemiş.
--Kablo bağlantıları oksitlenmiş.
-- Fren lambaları yanmıyor, neden? --Fren müşürü arızalı.
-- Fren lambalarından biri yanmıyor, neden? --Ampulü yanmış,
--Kablo bağlantıları çıkmış veya gevşemiş,
--Kablo bağlantıları oksitlenmiş
-- Far bakımı yapılırken ne yapılır? --Far ayarı
--(Yakın – 25 m), (Uzak – 100m) gösterir.
-- Kilometre saati hiçbir değer göstermiyor, neden? --Kilometre teli kopmuş.
-- Gösterge panosunda yanan mavi ışığın anlamı ne? --Uzun farlar yanıyor.
GÖSTERGELER SİSTEMİ
--Kilometre —Motor devir —Günlük km sayacı—Yağ —Sıcaklık hararet —Yakıt —Şarj —Jikle—El freni—Zaman saati—Dörtlü flaşör—Sinyal—Kısa ve uzun far—Cam rezistansı—Sis lambası—Emniyet kemeri—fren hidroliği—Enjeksiyon uyarı lambası—hava basınç saati—ısıtma bujisi lambası göstergeleri vardır…
Ödül Sürücü Kursu – Fatih İŞÇİ 10
C – AKTARMA ORGANLARI Teker Teker
Kavrama
(Debriyaj)
Şaft
(Kardan mili)
Aks
Diferansiyel
Vites Kutusu
Motor Volan (Şanzıman)
Şekil 10. Aktarma Organları
1 – KAVRAMA (DEBRİYAJ) SİSTEMİ:
Debriyaj bilyası Şekil 11. Kavrama Sistemi
Debriyaj baskısı (Baskı parmakları)
Volan Debriyaj balatası
Görevi:
Motorla vites kutusu arasındaki irtibatı keserek vites değiştirme imkanı sağlar.
Parçaları:
-- Volan
-- Debriyaj balatası --Volanla birlikte döner
-- Debriyaj pedalı
-- Debriyaj baskısı --Üzerindeki parmaklar sayesinde balata ile volanı ayırır.
-- Debriyaj bilyası --Baskı parmaklarına bastırarak balata ile volanı ayırır.
Çalışması:
Motor çalışırken hareket volandan debriyaj balatasına oradan da vites kutusuna iletilir. Pedala basıldığında; debriyaj bilyası, baskı parmaklarına bastırarak debriyaj balatasının volandan ayrılmasını sağlar. Bu durumda motorun hareketi vites kutusuna gelmediğinden vites değiştirilebilir.
Arıza ve Bakım:
-- Motoru ilk çalıştırırken hangi pedala sonun kadar basmakta yarar var? --Debriyaj pedalına
-- Araç hareket halinde iken ayak debriyajda devamlı kalırsa ne olur? --Debriyaj balatası aşınır
--Debriyaj bilyası bozulur.
-- Debriyaj kaçırmasının sebepleri nelerdir? --Debriyaj balatasının aşınması
--Debriyaj balatasının sıyrılması
--Debriyaj balatasının yağlanması
--Debriyaj pedal boşluğunun fazla olması
-- Vites değiştirirken ses geliyorsa sebebi nedir? --Debriyaj pedalına tam basılmamıştır.
-- Aktarma organlarının çalışma sırası nedir? --Debriyaj--Vites kutusu--Şaft--Diferansiyel--Aks Ödül Sürücü Kursu – Fatih İŞÇİ 11
Ödül Sürücü Kursu – Fatih İŞÇİ 12
C – AKTARMA ORGANLARI
2- VİTES KUTUSU (ŞANZIMAN)
Görevi:
Aracın hızını ve torkunu (gücünü) ayarlamak.
Arıza ve Bakım:
-- Şanzıman ve diferansiyelde hangi cins yağ kullanılır? --Dişli yağı
-- Kilometre saati değer göstermiyorsa sebebi nedir? --Kilometre teli kopmuştur.
-- Vites kutusu bakımında ne yapılır? --Belli zamanlarda yağına, yağ kaçağı olup olmadığı kontrol edilir.
-- Vites kutusu ses yapıyorsa muhtemel arıza nedir? --Vites kutusunda yağ kalmamıştır.
--Debriyaj pedalına tam basılmamıştır.
-- Viteslere geçişte zorluk çekiliyorsa sebebi nedir? --Kavrama (Debriyaj) ayırmıyordur.
-- Araç geri vitese geçmekte zorlanıyorsa ne yapılır? --Debriyaj pedalından ayak çekilir yeniden basılır.
3 – ŞAFT (KARDAN MİLİ)
Görevi:
Vites kutusunun hareketini diferansiyele iletmektir. Üzerindeki mafsallar şaftın esnemesini sağlar.
Arıza ve Bakım:
-- Şaft (kardan mili) nin görevi nedir? --Vites kutusunun hareketini diferansiyele iletmektir.
4 – DİFERANSİYEL
Görevi:
Vites kutusundan gelen hareketi 90 derece kırarak akslara gönderir. Virajlarda tekerlerin farklı hızlarda dönmesini sağlar.
Parçaları:
-- Mahruti dişli
-- İstavroz dişli
-- Ayna dişli
-- Aks dişlileri
Arıza ve Bakım:
-- Motorun hareketini tekerlere ileten parça hangisidir? --Diferansiyel
-- Virajlarda tekerleklerin farklı açılarda ve hızlarda dönmesini sağlayan paça nedir? --Diferansiyel
-- Şafttan almış olduğu hareketi 90 derece kırıp akslara gönderen parça hangisidir? --Diferansiyel
-- Diferansiyelin bakımında ne yapılır? --Her 6 ayda bir yağı kontrol edilir. Dişli yağı kullanılır
-- Şanzıman ve diferansiyelde hangi cins yağ kullanılır? --Dişli yağı
5 – AKSLAR
Görevi:
Diferansiyeldeki hareketi tekerlere ileten parçadır.
Arıza ve Bakım:
-- Diferansiyelin hareketini tekerlere ileten parça hangisidir? --Aks
Ödül Sürücü Kursu – Fatih İŞÇİ 13
6 – TEKERLER
Görevi:
Aracın yükünü taşımak, durdurmak, yönlendirmek ve sürüş keyfi sağlamaktır.
Arıza ve Bakım:
-- Lastik kontrolü ne zaman yapılır? --Araca binileceği zaman.
-- Lastik havası normalden az olursa ne olur? --Lastik kenarları aşınır.
--Direksiyon zor döner.
--Yakıt tüketimi artar.
-- Lastik havası normalden fazla olursa ne olur? --Lastikler ortadan aşınır
--Araç yolda titrer.
-- Lastiği değiştirirken kriko ile kaldırınca ne yapılmalıdır? --El freni çekilir.
-- Isıdan dolayı lastiklerin havası fazlalaşmış ise ne yapılmalıdır? --Lastik havaları olduğu gibi bırakılır.
-- İç lastiği bulunmayan lastiklere ne denir? --Dubleks lastik.
-- Karlı havalarda hangi lastiklere zincir takılır? --Çekici lastiklerin ikisine
-- Ön lastiklerin birine dubleks, birine şamriyelli lastik takılırsa araç yolda nasıl gider?—Bir tarafa çeker
-- Araç üzerindeki rakamlar neyi ifade eder? --Lastiğin ebatlarını.
-- Ön düzen ayarları bozuk olan bir araçta muhtemel arıza ne olur? --Ön lastikler içten veya dıştan aşınır.
-- Bakımda ne yapılır? --6 ayda bir aşıntıları dengelemek için; arka lastikler öne ön lastikler arkaya takılır
-- Lastikler balanssız olursa ne olur? --Lastik sağa sola, aşağı yukarı titrer.
--Direksiyon hakimiyeti zorlaşır,
--Direksiyon titrer.
--Bağlantı somun ve cıvataları gevşer.
--Ön takım ayarları çabuk bozulur
--Lastikler anormal aşınır.
-- Bijonların temizliği ne ile yapılır? --Kuru bezle silinir.
Ödül Sürücü Kursu – Fatih İŞÇİ 14
D – FREN SİSTEMİ
Merkez Pompası Fren boruları
Fren pedalı
Dağıtıcı
blok Tekerlek
Silindirleri
Şekil 12.Fren Sistemi
Görevi:
Aracı --Yavaşlatmak
--Durdurmak
--Sabitlemek
Parçaları: Çeşitleri:
-- Fren balatası --Motor freni
-- Fren pedalı --Ayak ( Servis) freni --Hidrolik fren
-- Fren boruları --Havalı fren
-- Merkez pompası (ana merkez) --Karma fren
-- Tekerlek silindirleri --El freni
-- Kampanalar
-- Fren diski
Havalı frenli bir araçta üsttekilere ilaveten hava tüpü ve kompresör bulunur.
ABS (Anti – blokaj) sistemi avantajları: --Direksiyon hakimiyeti sağlar
--Kaymayı önler,
--Fren mesafesini kısaltır
ASR (Anti patinaj) sistem avantajları: --Aracın savrulmasını önler
--Patinajı önler, güvenli sürüş ve duruş sağlar.
Arıza ve Bakım:
-- Fren yapınca fren tutmuyor neden? --Sistemde fren hidrolik yağı az veya yok. (günlük kontrol)
--Boru ve bağlantılarında kaçak var.
--Balatalar aşınmıştır.
--Fren sisteminde hava vardır
--Balatalar yağlanmış veya aşırı ısınmıştır.
-- El freni çekili unutulur yola devam edilirse ne olur? --Kampanalar ısınır fren tutmaz.
-- Soğuk havalarda el freni çekilirse ne olabilir? --Fren balataları donarak kampanaya yapışır.
-- Servis (ayak)frenine basınca ne olur? --Ön ve arka tekerler birlikte durur.
-- Fren ayarları düzgün yapılmazsa ne olur? --Fren yapılınca araç sağa – sola savrulur veya kayar.
--Sıkı olursa balata ve kampanalar ısınır fren tutmaz
-- Westinghouse fren sistemi olan araçta ne yapılmaz? --Kontak kapatılırsa fren asla tutmaz.
-- Havalı fren sisteminde aracı çalıştırmadan önce nereye bakılmalıdır? --Hava basınç saatine.
-- Frenleme esnasında fren pedalı neden titrer? --Disk veya balata yüzeyi bozulmuştur.
-- Fren yağı azalmış ise ne ile tamamlanır? --Hidrolik yağı ile (Hidrolik yağı günlük kontrol edilir)
-- Diskli frenin avantajı nedir? --Balata ve disk yüzeyinin daha kolay soğuması
E – ÖN DÜZEN SİSTEMİ
Direksiyon simidi Direksiyon mili Direksiyon kutusu
Rot Rot
Rot başı Rot başı
Şekil 13.Ön Düzen Sistemi
Görevi:
Aracı yönlendirmek. Bu işi ön tekerlerden yapar. Kontrolü sağlar.
Parçaları:
-- Direksiyon simidi
-- Direksiyon mili
-- Direksiyon kutusu
-- Rot ve rot başları
Çalışması:
Direksiyonu çeviririz. Direksiyon mili kutuya oda rotlar vasıtası ile rot başlarına hareket verir. Aracın yönü değişir. Aşağıdaki ayarlar yapılır.
-- Rot ayarı
-- Kamber ayarı
-- Kaster ayarı
Havalı direksiyonun üstünlükleri
-- Sürücü daha az kuvvet sarf eder.
-- Hidrolik sistem devre dışı kalırsa mekanik olarak çalışmaya devam eder.
-- Aracın manevra kabiliyeti ve araca hâkimiyet artar.
Arıza ve Bakım:
-- Neden rot ayarı yaparız? --Direksiyon hakimiyetini kolaylaştırmak.
--Tekerlerin yol ile temasını sağlamak,
--Tekerlerin aşınmasını önlemek,
--Dönüş sonrasında direksiyonun kendi kendine toplanmasını sağlamak.
-- Direksiyonda neden boşluk oluşur? --Rot bağlantıları aşınmış,
--Küresel boşluklar aşınmış,
--Teker bilyaları aşınmış veya gevşektir,
--Direksiyon dişli kutusunun ayarı bozulmuştur.
-- Direksiyon sistemi bakımında ne yapılır? --Direksiyon kutusu yağına bakılır.
-- Ön düzen (rot) ayarları bozuk olan bir araçta muhtemelen arıza nedir? --Ön lastikler içten veya dıştan
aşınır.
Ödül Sürücü Kursu – Fatih İŞÇİ 15
Ödül Sürücü Kursu – Fatih İŞÇİ 16
F – SÜSPANSİYON SİSTEMİ
Yay
Amortisör.
Şekil 14. Süspansiyon sistemi
Görevi:
Yoldan gelen vuruntu ve sallantıları üzerine almaktır. Rahat ve emniyet sağlar.
Parçaları:
-- Yay --Yoldan gelen titreşimleri emer.
-- Amortisör --Yayları frenler ve yaylanmanın devam etmesini önler.
Arıza ve Bakım:
-- Yayların salınımını kontrol altına alan parça hangisidir? --Amortisör
-- Yoldan dolayı meydana gelen titreşimleri üzerine alan parça hangisidir? --Yaylar
Ödül Sürücü Kursu – Fatih İŞÇİ 17
G – BAKIMLAR
Rodaj süresi (alıştırma) ve ilk bakım:
0 – 2000 km rodaj süresidir. Parçaların birbirine alışması dönemidir. Bu dönemde aşağıdakilere dikkat edilmelidir.
-- Fazla sürat yapılmaz
-- Ani duruş ve kalkış yapılmaz
-- Motor tam güçte çalıştırılmaz.
-- Uzun süre sabit hızda gidilmez.
Günlük Bakım:
-- Yakıt kontrolü --Işık ve ikaz sistemi kontrolü
-- Yağ kontrolü --Araca her binişte lastik havaları kontrolü
-- Soğutma suyu kontrolü --Dizelde yakıt deposu suyu alınır
-- Fren hidroliği kontrolü --Dizelde yakıt filtresi suyu alınır.
Haftalık Bakım:
-- Vantilatör kayışı kontrolü
-- Akümülatör kontrolü
Aylık Bakım:
-- Hava filtresi temizlenir.
6 Aylık Bakım:
-- Motor ayarları yapılır(Supap, buji, platin, avans v.b)
-- Ön düzen ayarları yapılır (Rot, kamber, Kaster v.b)
-- Amortisör yağı kontrol edilir.
-- Fren sisteminde --Balatalar değişir
--Fren ayarı yapılır.
-- Lastiklerin yer değişimi (Arkalar öne, önler arkaya takılmalıdır)
-- Far ayarı yapılır
-- Yaza kışa hazırlık yapılır (Hava filtresi ve otomatik jigle kışlık pozisyona çevirillir)
Yıllık Bakım:
-- 6 Aylık Bakım tekrar yapılır.
-- Radyatör suyu değiştirilir.
-- Yakıt deposu temizlenir.
-- Dizel motorlarda enjeksiyon pompası ve enjektör ayarı yapılmalıdır.
Aracın durdurulması gereken zamanlar:
-- Yağ lambası yanarsa,
-- Şarj lambası yanarsa,
-- Motordan garip ses gelirse,
-- Yanık kablo kokusu gelirse araç stop ettirilir.
