Motorlarda Genel koruyucu bakım ve motor ayarları

KORUYUCU BAKIM VE MOTOR AYARLARI

 
1.1.   Koruyucu bakımın anlamı ve önemi
1.2.   Genel motor ayarı
1.3.   Küçük motor ayarı
1.4.   Anza belirleme ve motor ayarı
1.5.   Motor muayene rapor çizelgeleri
1.6.   Motor ayan sırasında parça değiştirme
1.7.   Motor ayar cihazları
1.8.   Motor ayarlan atelyesinin iş güvenliği
1.1. KORUYUCU BAKIMIN ANLAMI VE ÖNEMİ
Bir şeyin kullanış ve işleyişini gözetlemek ve denetlemek yoluyla sürekli olarak iyi durumda kalmasını sağlamak amacı ile yapılan işleme bakım denir. Bakım bir şeyi yapmak ve kurmak kadar önemli bir işlemdir.
Örneğin, taşıtın kullanımı sırasında meydana gelecek basit ve küçük bir aksaklık önemsenmez, önerilen zamanlarda gerekli bakım işlemleri yapıl­mazsa, bu durum çoğu kez ileride büyük arızaların doğmasına neden olur. Taşıt yolda kalabilir, bir kazaya yol açabilir. Yakıt ve onarım harcamaları artar. Yangın çıkma ihtimali doğar. Bütün bunlara bağlı olarak da can, mal va zaman kaybı gibi asla küçümsenemeyecek kötü sonuçlara varılır. Bu kötü sonuçlar doğmadan taşıtın uzun süre yüksek verimle, arıza yapmadan görevini sürdürebilmesi kesinlikle, taşıtın bütün sistemlerinin denetim altında bulundurulması ve önerilen bakım işlemlerinin zamanında yapılması ile sağlanabilir.
Taşıtın herhangi bir yerinde arıza olmadan yapılan bakıma, koruyucu bakım denir. İmalâtçılar her sistem için yapılacak koruyucu bakımın kapsamını ve zamanını yapılacak kilometrelere göre çizelgeler halinde bakım bültenlerinde veya kataloklarında belirtirler. Bakımda temizleme, yağlama, parça değiştirme ve ayarlama gibi işlemler yapılır. Böylece taşıtın yüksek verimle çalışması, arızalardan korunması ve ömrünün uzatılması sağlanır.
Motor için imalâtçı firmalar her 5000 km.'de bir ara ve her 15000 km'de bir de genel anlamda koruyucu bakım yapılmasını önerirler. Ara koruyucu
bakımlarda motorun kısa aralıklarla denetimi gereken belirli kısımları, genel koruyucu bakımda ise tüm sistemleri kapsayacak bakım işlemleri gerçekleşti­rilir.
Uygulamada motorun her 5000 km.'de bir yapılan koruyucu bakımına küçük motor ayan, her 15000 km.'de bir yapılanına da genel motor ayan veya büyük motor ayan denir. Gerçekte, ayarlama bakımın bir bölümünü meydana getirir. Ancak, motorla ilgili işlemlerde ayarlamanın nirengi noktası olması nedeni ile uygalamada motor ayart deyimi kullanılmakta ve bu işlerin yapıldığı atelyelere de motor ayar atelyeleri denilmektedir.
Koruyucu bakım anlamında motor ayarı yapılmasında geliştirilmiş muayene usulleri, anza belirleme yöntemleri, işlem sıraları ve bunlan kapsayacak şekilde düzenlenmiş çizelge rapor kartları vardır. Motor ayan sırasında kesinlikle bu kurallara uyulmalıdır. Böylece işlemler arasında teknik bağlantı sağlanır. Arızalar çabucak belirlenebilir. Güvenilir sonuçlar elde edilir. Büyük zaman tasarrufu sağlanır.
Motorun normal işleyişi sırasında oluşabilecek bir arızanın belirlenmesi ve giderilmesi için yapılacak bakımı, koruyucu bakımla karıştırmamak gerekir. Bu gibi bakımlarda işlem sırası arızanın özelliğine göre ve yalnız arızalı bölgeyi kapsayacak şekilde düzenlenir. Diğer normal kısımlarında gözden geçirilmesi çoğu kez gereksizdir.
1.2. GENEL MOTOR AYARI
Motorun her 15000 km.'de bir yapılan koruyucu bakımını kapsar. Bu bakımdan motorun bütün sistemleri gözden geçirilir. Gerekli temizlik yağlama, parça değiştirme, onanm ve ayarlamalar yapılır. İşlemler dört ana grupta ele alınır ve oldukça kalıplaşmış bir sıra izlenerek gerçekleştirilir.
A — Kayıt işlemleri
B — Genel kontrol ye denemeler
C — Ön muayene ve ölçmeler
D — Sistemlerin ayrıntılı muayeneleri
A — Kayıt işlemleri
Taşıt motor ayarı için atelyeye kabul edilirken önce şu kayıtlar yapılmalıdır.
1)    Taşıt sahibinin adı, soyadı, adresi, telefon numarası
2)    Taşıtın markası, modeli, kaç kilometre yapmış olduğu, plâka numara-î sı
3)    Taşıt sahibinin motordan yakınmaları ve yapılmasını istediği işler
4)    Taşıtta hasarlı bir durumun olup olmadığı
5)    Kabul tarihi vb.
B — Genel kontrol ve denemeler
Bu gurupta yapılacak bazı kontrol ve denemelerle motorun genel durumu gözden geçirilir. Böylece yapılacak işler için geçerli bir işlem sırasının tesbit edilmesi kolaylaşır.
1)     Önce motorun gözle muayenesi ve taşıt sahibinden gerekli görülen soruşturma yapılmalıdır.
2)    Motor soğutma suyunun ve yağının kontrolü yapılmalıdır.
3)     Depoda gerekli miktarda benzinin bulunup bulunmadığı: Motor ayarları sırasındaki harcamaları karşılamak için depo en az yarıya kadar dolu olmalıdır.
4)     Motorun ilk harekete geçişi: Bir kaç kez ilk harekete geçişi denenir. Bu sırada bir problemin olup olmadığı araştırılır.
5)     Motorun ralântide çalışması: Tekleme, silkme, devir değişmesi ve motorda durma eğilimi olup olmadığı araştırılır.
6)     Motorun gaz yiyişi: Gaz kelebeği âni olarak açılır ve bu sırada motordaki hızlanma izlenir. Karbüratörde öksürme, zayıf hızlanma, motorda tekleme, silkme ve avans vurması gibi durumların varlığı belirlenmeğe çalışılır.
7)     Yüksek devirde motorun çalışması: Motor 1000-2500 devirler arasın­da sabit gaz kelebek açıklığında çalıştırılırken, tekleme, silkme ve devirde değişme olup olmadığı incelenir.
8)     Motordaki sesler: Gaz kelebeğinin değişik açıklıklanndaki çalışma­larda motordaki sesler dinlenir. Eğer anormal sesler varsa, arızanın belirlen­mesi için pratik muayeneler yapılır. Bak: konu 27.
9)     Yukarıda açıklanan kontrollarda arızalı durumlar görülmüşse, önce­likle pratik deneme ve muayenelerle arızanın nedeni araştırılır. Bak: konu 27
10)   Gerekli görülüyorsa yol denemesi de yapılabilir.
11)  Kontrollar ve denemeler sırasında sıcaklık, şarj ve yağ göstergeleri değerleri sürekli izlenmeli ve gerekli kayıtlar yapılmalıdır.
C — Ön muayeneler ve ölçmeler
Motorda herhangibir bakım işlemine geçilmeden önce, motorun bir kısım ' »yarının ne durumda olduğunun öğrenilmesi için yapılan işlemleri kapsar. Bu ileride yapılacak işlerin sonuçlarının yorumlanmasında çok önemlidir. Motor

 

ayarları yapıldıktan sonra problemli bir durumla karşılaşılırsa, bu ön ölçmeler problemin çözümlenmesine yardımcı olur. Gerekirse motor ayarları­nın, ayarlardan önce değerlere getirilmesine imkan sağlar.
1)    Motorun ralânti devri ölçülür ve bir değişme olup olmadığı tesbit edilir. Bazan motorun ralântide düzgün çalışması sağlanamadığı için devir yükseltilmiş olabilir.
2)    Motorun statik avansı ölçülür. Hareketli işarette titreme ve gezinme olup olmadığı incelenir. Yüksek devirlerde avansın değişimi izlenir ve imkân varsa avans değerleri ölçülür.
3)  önerilen şekilde motorun emme manifold vakumu ölçülür. Çok önemli bir muayenedir. Hem motorun sistemlerinin incelenmesine ve arızalarının tesbit edilmesine hem de motor ayarlarından sonra doğabilecek bir problemin yorumlanmasına ve çözümlenmesine imkân olur.
4)    Distribütör plâtin aralığı ölçülür. Motorun çalışmasını büyük ölçüde etkileyeceğinden, aralığın ne değerde olduğunun öncelikle bilinmesi, arızanın bulunması veya problemin çözülmesine yardımcı olur.
5)    Plâtin aralığı ile ilişkisi olan kam açısının motorun ralânti çalışması sırasında ölçümü yapılır. Yüksek devirlerde değerinde değişme olup olmadığı incelenir.
6)     Buji tırnak aralığı da motorun çalışmasını büyük ölçüde etkiler. Çalışma süresince aralıkta değişme veya katalok değerine göre ayarlanma­mış olabilir. Bu nedenle bibiler söküldükten sonra» herhangibir işlem yapılmadan önce aralığı ölçülmelidir.
7)    Gerekli görülürse, herhangibir sökme ve ayarlama işlemine geçilme­den önce, ana test cihazı ve şasi dinamometresi aracılığıyla motorun genel durumu gözden geçirilir ve gerekli tesbitler yapılır.
D — Sistemlerin ayrın tıb muayeneleri
Genel kontrol ve denemeler, ön muayene ve ölçmeler ile motorun durum değerlendirilmesinden sonra, ayrıntılı motor koruyucu bakım işlemlerine geçilir. Sistemlerin ayrıntılı muayenelerinde oldukça kalıplaşmış işlem sıralan vardır. Sağlıklı sonuçlar elde etmek için bu sıralar izlenmelidir. Ancak genel kontrol ve ön muayeneler sonucundaki verilere veya arızalı durumlara göre, işlem basamaklarında değişiklikler yapılabilir. Değişiklikler teknisyenin yeteneğine ve arızanın şekline göre tesbit edilir, işlem basamak­ları sırası motor ayarlan atelyeleri veya imâlatçılar tarafından düzenlenir. Aşağıda, uygulamada en çok rastlanan şekil örneklenerek açıklamalar, yapılmıştır.
1)   Kompresyon muayenesi
Motorun verimli çalışabilmesi için öncelikle mekanik yönden iyi durum­da olması gerekir. Bu nedenle kompresyon muayenesinin yapılması öncelik kazanır. Ancak motorun daha önceki bakımlarında ölçme yapılmışsa, motor­da bu yönde problemli bir durum yoksa, muayene yapılmasına çoğu kez gerek
yoktur.
2)       Silindir  kaçakları muayenesi
Kompresyon muayenesi sonucu yetersiz değerler elde edilmişse, yani motor kompresyonunun iyi durumda olmadığı anlaşılmışsa, kompresyon kaçağına yol açan organ ve kaçağın yüzdesinin kesinlikle tesbiti için silindir kaçakları muayenesi yapılır. Bak: konu 5.
3)   Buji muayeneleri
Bıyi ömrü ortalama 15000 km.'dir. Bu nedenle genel motor ayar işlemleri sırasında çoğu kez değiştirilmesi önerilir. Ancak değiştirme kararı mekanik ve elektriksel muayeneleri yapıldıktan sonra verilmelidir. Bibilerin çalışma şartlan çok ağır olması nedeni ile ayrıca her 5000 km.'de bir temizlik ve tırmak aralığının ayarlanması işlemleri yapılmalıdır. Bak: konu 4.
4)   Batarya muayeneleri
Bataryadan görevini yerine getirme bakımından bir yakınma yoksa, genel motor ayan sırasında yalnız gözle ve yoğunluk muayenelerinin, aynca yerinden sökülerek temizliğinin yapılması yeterlidir. Ancak gerekli görülür­se, kapasite muayenesi yapılabilir veya şaıj edilebilir. Bak: konu 2.
5)    Marş sistemi muayeneleri
Marş sisteminde anzalı bir durum yoksa çoğu kez sistemin gözle muayenesinin yapılması yeterlidir. Ancak 45000 km.'de sistemin periyodik koruyucu bakımı yapılmalıdır. Bu bakımda özellikle marş motoru sökülür. Gerekli temizlik işlemleri yapıldıktan sonra, genellikle fırçalar ve burç yataklar değiştirilir. Kollektör yüzeyi zımpara ile, fazla bozukluk varsa tornalanarak düzeltilir. Bak: konu 3.
6)    Osiloskopta ateşleme sistemi muayeneleri
Osikloskop ateşleme sisteminde oluşan olaylan bir ekran üzerinde şekle çevirerek, gözle görülür hale getirir. Böylece sistemin incelenmesine ve anzalannın kolayca tesbit edilmesi imkÂnı sağlar. Bu amaçla, ön muayene­ler, ayarların yapımı ve sonuçlannın yorumlanmasında kullanılır. Osiloskop­ta aşağıda açıklanan muayeneler yapılarak kısa sürede kesin sonuçlar alınır.
a-Marş sırasında bobinin verdiği voltaj muayenesi.
b-Sekonder devre polaritesi.
c - Ateşleme için gerekli voltaj-

 

d - Bobinin verebileceği voltaj, e - Sekonder devre yalıtkanlığı, f-Bibilerin yük altında çalışması. g - Sekonder devre direnci, h - Plâtinlerin durumu ve çalışması, ı - Bobin ve kondansatörün çalışması, k - Kam açısının ölçülmesi.
7)   Erıdüksüyon bobini muayeneleri
Endüksüyon bobinin arıza yapma ihtimali çok azdır. Bu nedenle çoğu kez motor ayarlan sırasında bobinin sekonder devre çıkışı voltajını ölçmekle yetinilir. Yetersizlik görüldüğü durumlarda ise şu muayeneler yapılmalıdır.
a - Bobinin polarite kontrolü b - Primer devre direnç muayenesi c - Primer devre şasi muayenesi d - Sekonder devre direnç muayenesi e - Kapasite muayenesi
8)    Kondansatör muayeneleri
Kondansatörün verimli çalışma ömrü ortalama 30.000 km olarak tesbit edilmiştir. Bu süre sonunda değiştirilmesi önerilir. Ancak kesin karar aşağıdaki muayeneler yapıldıktan sonra verilir.
a - Seri direnç muayenesi b - Kapasite muayenesi c - Yalıtkanlık muyanesi.
9)    Distribütör muayeneleri
Distribütörün her genel motor ayan sırasında yerinden çıkarılarak bütün aynntılan ile muayene edilmesi gerekmez. İmalâtçıların önerdiği 45000 km. bakımı ve bir de ön kontrollarda anza ihtimâli belirtileri görülmüşse, yerinden sökülerek ayrıntılı muayeneleri yapılır.
a - Plâtin kontakları direnç muayenesi
b - Plâtinlerin hizalanması
c - Plâtin yay basıncı
d - Kam açısının ölçülmesi
e - Kam köşelerinin düzgünlük muayenesi
f - Mekanik avans muayenesi
g - Vakum avans muayenesi vb.
10) Ateşleme sekonder devre verimi
Ateşleme sekonder devre verimi her genel motor ayan sırasında yapılma­lıdır. Muayene çoğu kez osiloskopla gerçekleştirilir. Ayrıca bazı endüksüyon bobini muayene cihazları da bu iş için kullanılabilir. Verimin düşüklüğü tesbit edildiğinde nedeninin belirlenmesi için ayrıntılı muayenelere geçilir.
11)   Ateşleme sekonder devre yalıtkanlığı
Sekonder devrede bir yalıtkanlık bozukluğunu tesbit etmek amacı ile osiloskop veya bobin muayene cihazlarıyla gerçekleştirilir.
12)   Ateşleme primer devre direnç muayenesi
Ateşleme sisteminde verim düşüklüğüne neden olan faktörlerden biri de primer devredeki dirençtir. Devre direnci, devrenin bağlantı noktalan arasındaki voltaj düşmeleri ölçülerek yapılır. Bak: konu 4.
13)   Silindir balans muayenesi
Motorun her devirde sarsıntılı veya dengesiz çalışması halinde yapılması gereken muayenelerden biridir. Genelde silindirlerin motor gücüne eşit oranda katılıp katılmadığını ortaya koyar. Muayene vakummetre takometre yardımı ile gerçekleştirilir.
14)   Kam açısı muayenesi
Her bakımda, plâtinlerin ayarında veya değiştirilmesinden sonra kam açısı ölçülmelidir. Ölçüm, osiloskop veya kam açı ölçer cihazı kullanılarak yapılır. Bak: konu 4.
15)   Ateşleme zamanı ayarı
Her bakımda ve özellikle distribütörle ilgili işlemler yapıldıktan sonra ateşleme statik avansı ölçülmelidir. Gerekiryorsa ayan yapılmalıdır. Bu iş için ateşleme neon lâmbası kullanılır. Bak: konu 4.
16)   Benzin pompası muayeneleri
Genel motor ayarı sırasında, benzin pompasının yalnız süzgecinin temizlenmesi ile yetinilir. Güvenli bir çalışma ve taşıtın yolda kalmaması için 45000 km'de bir ise pompa onarım takımı değiştirilmelidir. Pompada doğabilecek arızalar şu muayeneler yapılarak kolayca tesbit edilebilir.
a - Basınç muayenesi
b - Debi muayenesi
c - Vakum muayenesi Bak: konu 12.
17)   Eksoz gaz analizi
Eksoz gaz analizi, motordaki yanmanın kalitesi ve yakıt sistiminin genel durumunun gözden geçirilmesi imkânı sağlar. Yakıt sisteminde bir ayarsızlı­ğın veya arızanın varlığını kolayca ortaya çıkanr. Eksoz gaz analiz cihazı ile aşağıdaki muayeneler yapılarak sonuca gidilir. Bak: konu 25.
a - Ralânti karışım ayarı
b - Yüksek hız devresi çalışması
c - Güç devresi çalışması
d-Kapış devresi çalışması
e - Hava süzgeci tıkanıklığı
f- Karbüratör bağlantı flanşında ve emme manifoldunda sızıntı.
18)   Karbüratör işlemleri
Ön muayene sırasında yapılan eksoz gaz analizi sonucu karbüratörde bir arıza olduğu tesbit edilmişse veya 45000 km'de bir yapılan bakım nedeni ile karbüratör sökülür. Parça temizliği, onarım, gerekirse onarım takımı değişi­mi ve ayarlamalar yapılır. Bak: konu 26.
19)   Benzin boruları muayeneleri
Borular burulma, kesit daralması, sızdırma gibi yönlerden gözden geçirilir. Gerekirse bozuk boru ve rakorlar değiştirilir.
20)    Isı kontrol klûpesi
Bu klapenin basit bir düzenlemesi vardır. Ancak çalıştığı ortamın korezyon yapıcı etkisi nedeni ile klâpe yerinde açık veya kapalı şekilde sıkışıp kalabilir. Bu da motorun çalışmasını büyük ölçüde aksatır. Bu nedenle her genel motor ayan sırasında, klâpenin çalışıp çalışmadığı kontrol edilmeli ve klÂpe miline pas yağı dökülmelidir. Bak: konu 22.
21)    Kapalı karter havalandırma sistemi
Sistemde bulunan supap bir süre çalıştıktan sonra kirlenerek tıkanır. Bu durumda sistem görevini yerine getiremez. Motorun çalışmasını etkileyerek bir takım arızalara yol açar. Bu nedenle supap her 15000 km'de kontrol edilmeli ve temizlenmelidir, imalatçılar supabın her 30000 km'de bir değiştirilmesini önerirler.
22)    Emme, eksoz manifold ve silindir kapak cıvataları sıkılığı
Özellikle contaların değiştirilmesinden kısa bir süre sonra, civatalarda gevşeme olur. Bu nedenle değişminden 500 km sonra, civatalar yeniden torkunda sıkılmalıdır. Her genel motor ayarı sırasında cıvata sıkılıklarının kontrolü uygun olur. Ancak 1 ve F tipi motorlarda silindir kapak cıvataları sıkıldıktan sonra, kesinlikle supap ayarları da gözden geçirilmelidir.
23)    Supap ayarları
Supap ayarlarının her genel motor ayarı sırasında yeniden ayarlanması­na gerek yoktur. Ancak yapılan ön kontrollarda gerekli görülüyorsa ve 30000 km bakımlarında ayarları kontrol edilmeli ve gerekirse ayarlanmalıdır. Bak: konu 6.
24)    Şarj sistemi işlemleri

 

Her genel motor ayarı sırasında, şarj sistemini ayarlamalarının yapılma­sı gerekmez.Gözle muayene ile yetinilir. Ancak sistemde bir arıza oluşmuşsa ve 46000 bakımından sonra, aşağıda açıklanan muayenelerden gerekli görülenler yapılır. Bak: konu 8.
Dinamolu sistemlerde:
a - Dinamonun çıkış akımının ölçülmesi.
b - Dinamo ve regülâtörün fiziki kontrollan
c - Dinamo ve regülâtörün elektrik! muayeneleri
d-Devre kesici kapanma voltajı ayan
e - Voltaj regülâtörü çalışma voltajı ayan
f- Akım regülâtörü çalışma amperajı ayan
Alternatörlü sistemlerde:
a - Alternatörün çıkış akımının ölçülmesi b - Alternatörün fizik! ve elektrikli muayeneleri c - Voltaj regülâtörü çalışma voltajı ayan
25)    Soğutma sistemi işlemleri
Her genel motor ayan yapılışı sırasında, soğutma sistemi aşağıdaki hususlarda muayene edilmelidir.
a - Vantilâtör kayışı gerginliği b - Sistemde su sızıntısı kontrolü c-Antifiriz derecesinin ölçülmesi.
26)   Eksoz sistemi işlemleri
Eksoz sistemi özellikle susturucuda tıkanıklık ve patlak borular bakımın­dan gözden geçirilir. Patlak boru ve susturucu ses yapar, susturucu tıkanıklı­ğı ise motor gücünün düşmesine yol açar. Zamanla susturucuda oluşacak tıkanma nedeni ile, susturucunun 90.000 km'de bir değiştirilmesi önerilir.
27)    Motorun denenmesi
Genel motor ayarları işlemleri tamamlandıktan sonra, yapılan işlenir sonuçlann değerlendirilmesi ve motor performansının ölçülmesi amacı ile motor denenmelidir. Deneme imkânlara göre değişik şekillerde gerçekleştiri­lebilir.
a)    Motor muayene cihazları ile yapılan denemeler
Bu denemede osiloskoplu ana test ve diğer muayene cihazlan kullanılır Motor değişik gaz kelebek açıklıklannda çalıştırılarak denenir. Bu sırada cihaz göstergelerinde okunan değerler yorumlanarak sonuca gidilir.
b)    Yol denemesi
Taşıt değişik eğimli yollarda, değişik gaz kelebek açıklıklarda v< viteslerde denenir. Deneme sonuçlannın güvenilir olması için deneme uyguı bir pistte ve tecrübeli bir teknisyen tarafından yapılmış olmalıdır. Yol denemesinde çoğu kez ateşleme avansı, yol denemesi sonuçlarına göre yeniden ayarlanır.
c) Şasi dinamometresi denemesi
En güvenilir sonuçlar bu denemede elde edilir. Taşıt şasi dinamometresi üzerinde, aynı yol denemesindeki şartlar meydana getirilerek denenir. Deneme sırasında göstergeler yardımı ile motor performansı kolayca ölçülür. Herhangi bir sistemde yetersizlik görülürse, o da kolayca giderilir

Galeri